Als 2008 het jaar was van de bankencrisis en 2009 het jaar van de Grote
Recessie, dan wordt 2010 wordt het jaar van de staatsschuldcrisis.
Om de banken en de economie te redden hebben overheden wereldwijd enorme
schulden op zich geladen. Volgend jaar moeten de kortlopende leningen worden
doorgerold. Grote vraag is of de kapitaalmarkten het zien zitten om de
overheidsschulden te blijven financieren.
Hoe snel het mis kan gaan zagen we eerder dit jaar in IJsland en Dubai.
Afgelopen week kreeg Griekenland al een verlaging van de kredietwaardigheid
van rating agency Fitch, en concurrent S&P zette de outlook van Spanje
op ‘negatief’, de eerste stap richting een lagere rating.
Vlucht naar kwaliteit
In andere Europese landen met een hoge schuldenlast, zoals Ierland, Portugal,
België en Italië houden ze hun hart vast. Als de kapitaalmarkten vluchten
naar kwaliteit, zal de Griekse ziekte zeer besmettelijk blijken. Collega Kaj
Leers maakte er donderdag een mooie slideshow
over.
En in Nederland? Hier maken we ons nauwelijks zorgen. Nederland is een van de
weinige landen ter wereld die de schulden altijd heeft afbetaald. Wij zijn
goed voor ons geld. Ook de huidige staatsschuld (pakweg 60 procent van het
bbp) is niet onrustbarend hoog.
Vandaar dat Nederlandse staatsobligaties van S&P de hoogste rating AAA
krijgen. Een land als België moet het doen met AA+. Italiaans schuldpapier
komt niet hoger dan A+.
Houdbaarheid
Maar kredietwaardigheid is niet het enige criterium. In het kader van het
Stabiliteitspact kijkt de Europese Commissie (EC) naar de staatschuld en het
begrotingstekort van EU-lidstaten.
Extra streng is de EC daarbij voor de eurolanden. Die hebben bij toetreding
tot de EMU beloofd het tekort beneden de 3 procent en de staatsschuld onder
de 60 procent van het bbp te houden of te brengen.
Bovendien moeten de eurolanden zorgen dat hun begroting ook op langere termijn
‘houdbaar’ is. Dat wil zeggen: bij ongewijzigd beleid mag de schuld niet
blijven stijgen. Daarbij moet een land rekening gehouden met de
onverbiddelijke trend van vergrijzing.
Houdbaarheid van de overheidsfinanciën is een fraaie indicator die verder gaat
dan de simpele kredietwaardigheid van de rating agencies. De EC bekijkt een
veel langere periode, van pakweg vijftig jaar. Daardoor spelen de
onafwendbare kosten van vergrijzing een belangrijke rol.
Het gaat bij houdbaarheid niet alleen om de belangen van de crediteuren, maar
ook om die van de eigen bevolking. Een onhoudbare begroting betekent op
termijn bezuinigingen op de publieke voorzieningen en hogere belastingen.
Kredietcrisis en recessie
In het Maandrapport
van de Europese Centrale Bank, dat donderdag verscheen, staan de resultaten
van het meest recente houdbaarheidsrapport bondig weergegeven. (Voor de
liefhebber: box 8 op pagina 89, het hele EC-rapport staat hier)
Door de kredietcrisis en recessie is de houdbaarheid van veel begrotingen fors
verminderd. Maar liefst acht van de zestien eurolanden lopen een ‘hoog
risico’ op een onhoudbare begroting. Daaronder de usual suspects als
Griekenland, Ierland en Spanje. (zie kader: Onhoudbaar)
Hoog risico Nederland
Maar ook Nederland hoort bij de landen met een hoog risico! We doen het
slechter dan traditionele zondaars als België en Italië. Die landen lopen
een ‘gemiddeld risico’. Op basis van het houdbaarheids-criterium kan
Nederland is allerminst op de borst kloppen.
Waarom loopt Nederland zo’n hoog risico? Volgens de EC zijn de publieke kosten
van vergrijzing in ons land ver boven het Europese gemiddelde. Bovendien is
de begroting in 2009 uitzonderlijk snel in het rood gedoken.
Alleen als Nederland de sociale zekerheid (lees: AOW) hervormt, en het
begrotingstekort snel ombuigt in een structureel overschot, kan het met de
houdbaarheid nog in orde komen. De miljardenbezuinigingen waar tientallen
werkgroepen in opdracht van het Kabinet op studeren, zijn dus hoog nodig.
Het harde oordeel van de EC dateert van voor het besluit om de AOW-leeftijd na
2020 te verhogen. Dus misschien dat Nederland er in het volgende rapport wat
beter uitkomt.
In de tussentijd: laten we hopen dat S&P of een andere kredietbeoordelaar
de uitkomsten niet gaat meewegen in de ratings.
Lees ook:
Boumans Blog: Verbod op bail out Griekenland is niet
spijkerhard
Dit artikel is oorspronkelijk verschenen op z24.nl